Avondmaal en Doop in tijden van corona

2. De nieuwe situatie (vanaf 1 juni)

1. De kerkdiensten kunnen worden hervat, maar in een beperkte vorm. Dat betekent dat de kerkgangers in de meeste gevallen maar ééns in de zoveel weken zelf naar de viering kunnen.
2. Hoe lang deze situatie zal duren is onbekend. Ook met de verruimde mogelijkheden vanaf 1 juli ’20 is wekelijkse kerkgang in vrijwel de meeste gevallen onmogelijk.
3. In veel gevallen zal er voorlopig een combinatie van fysieke diensten én digitale diensten of thuisvieringen blijven bestaan.
4. Lang niet iedereen zal naar de fysieke diensten willen/kunnen komen (o.a. mensen uit risicogroepen).

3. Wat betekent dit voor de viering van het Avondmaal?

4. Diverse opties

Er zijn verschillende opties om hier mee om te gaan:

a. Bij de gebruikelijke frequentie blijven en de gevolgen accepteren;
b. elke zondag in de fysieke kerkdienst Avondmaal vieren;
c. met grotere regelmaat in de fysieke kerkdienst Avondmaal vieren;
d. voorlopige vormen van thuisvieren handhaven;
e. een speciale vorm van thuisvieren;
f. maatwerk in speciale omstandigheden.

5. De opties toegelicht

a. Bij de gebruikelijke frequentie blijven

1. Op het eerste gezicht lijkt dit een heldere keuze, een stapt richting de normale situatie. Op het oog verandert er ook niet veel. Maar concreet betekent het dat het Avondmaal veel minder vaak wordt gevierd. In grote gemeenten kan het zijn dat kerkgangers hooguit één keer per jaar de Maaltijd vieren.
2. Het is goed om je af te vragen waarmee je vergelijkt. Vergelijk je met de bekende praktijk, dan kan wekelijks een grote stap zijn, een keuze waar wellicht vragen bij worden gesteld. In de huidige situatie is het beter om te kijken naar de gevolgen voor kerkgangers en gemeente, in samenhang met de betekenis van het Avondmaal voor de kerkgemeenschap en het geloofsleven.

b. Elke zondag in de fysieke kerkdienst Avondmaal vieren

1. Elke dienst, dus elke zondag, is er viering van de Maaltijd. Dat betekent dat iedereen die naar de kerk kan komen met regelmaat Avondmaal viert. Dit alles met inachtneming van de regels (1,5 m. afstand, geen gezondheidsklachten, hygiënische maatregelen voor personen en avondmaalsgerei).
2. Inhoudelijk:
   1. Het Avondmaal is de vorming van de eenheid in Christus en de eenheid van het lichaam van Christus, én het is de beleving er van. Weliswaar is de gestalte van het lichaam van Christus – de kerkgemeenschap – niet volledig, maar wel mag het duidelijk zijn dat deze groep, per keer wisselend, de gemeenschap representeert.
   2. Het aspect van eenheid krijgt in deze tijden van corona een speciaal accent, namelijk in vertrouwen én in zelfkennis. Vertrouwen: wij vertrouwen dat wij de regels en adviezen in acht nemen en dat het in deze situatie verantwoord is om samen te vieren. Zelfkennis: hoe ga ik zelf om met regels en voorschriften, met overmoed en/of onzekerheid?
   3. Het Avondmaal komt van buiten tot ons. Het wordt ons geschonken en is niet van ons. Dat wordt duidelijk als je het brood in de handen ontvangt, de beker aangereikt krijgt. Dat wordt nu doorkruist door de anderhalve meter afstand. Zijn er vervangende mogelijkheden?
      1. Ieder pakt zelf het stukje brood. (NB: voorafgaand aan de communie ontsmet ieder de handen.)
      2. Het brood ligt zo gerangschikt op de schaal dat er bij het pakken geen ander stukje wordt aangeraakt.
         Suggestie: Legt de stukjes brood op de schaal in kruisvorm neer. Zet eventueel meerdere schalen met het brood zo gerangschikt klaar.
      3. De voorganger legt de avondmaalsganger een stukje brood in de handen met een speciale grijptang. Dat kan uit de keukenla of van de barbecueset komen, maar dat heeft wel een banale connotatie. Er bestaan speciale liturgische pincets, een speciaal ontwikkeld grijptangetje voor liturgisch gebruik. Bij een juist gebruik kan op deze manier voldoende afstand worden gehouden, terwijl een diep inhoudelijk beeld bewaard blijft. Zie ook de afbeelding hierboven.
   4. De éénheid komt tot uiting in ‘het ene brood’ en ‘de éne beker’:
      De ene beker wordt vervangen door kleine bekertjes.
      Nota bene (1): besef dat het gebruik van kleine wegwerpbekertjes meewerkt aan de plastic afvalberg (die is er ook nog!). Overweeg daarom om kleine roestvrijstalen bekertjes aan te schaffen, of eenvoudige borrelglaasjes (zonder voet).

      Nota bene (2): in de gewoonte dat het brood al in kleine stukjes klaarligt, komt ‘het ene brood’ niet zo sterk uit. het is een oud liturgisch gebruik dat het breken van het brood, in de zin van: verdelen in kleine stukjes, onderdeel was van de viering. Een herleving daarvan zie je waar één brood rond gaat waarbij ieder van zijn buurvrouw/-man een afgebroken stukje krijgt aangereikt. Maar dit valt in coronatijden buiten beeld.

   5. Praktisch-inhoudelijk:
   1. De geëigende plaaats voor de viering van het Avondmaal is de zondagmorgendienst.
   2. Het ligt voor de hand dat er een combinatie van vieringen met gemeente en vieringen via het scherm zijn. Dat tweede zal meestal een stream van het eerste zijn. Combineer je dit met het vorige bolletje, dan betekent het dat de thuisvierder iedere zondag een Avondmaalsviering meemaakt waar hij/zij niet aan deelneemt.
   1. Is dat eigenlijk erg?
   2. De Avondmaalsviering op deze manier zal sowieso anders zijn. Dus is het goed bewust rekening te houden met de beleving van zowel de kerkganger als de thuisvierder. Op verschillende punten kan dat en nieuwe (tijdelijke) invulling krijgen:
   1. Korte formulieren gebruiken; korte avondmaalsliturgieën ontwikkelen. Deputaten Eredienst en het Steunpunt Liturgie komen met handreikingen.
   2. De groep in de kerk is klein en de viering van de Maaltijd vraagt minder tijd;
   3. De groep is klein, dus zijn andere vormen mogelijk (bijvoorbeeld een kringviering op 1,5 m.)
   4. Musica sub Communione: inhoudelijk op het moment toegesneden muziek tijdens de rondgang van brood en wijn;
   5. Tijdens de rondgang wordt een gedicht/meditatieve tekst/gebed in beeld gebracht of gelezen.
   3. Het verdient aanbeveling een duidelijke structuur (liturgie) te gebruiken, waarin de avondmaalsviering een vast plaats heeft aan het einde van de dienst.
   4. Het is mogelijk hier een parallel te trekken met de oude gewoonte dat de niet-gedoopten/catechumenen de kerk verlieten voordat de liturgie van de Maaltijd van de Heer begon. Kijkers kunnen na de Woorddienst uitloggen.
   5. Een variant hierop: na de Woorddienst wordt de viering afgerond met oog op de digitale vierders. In de kerk zelf volgt daarna een beknopte avondmaalsliturgie.
   6. Als er per zondag twee maal samengekomen kan worden in het kerkgebouw wordt het Avondmaal in een van de twee gevierd. Het is daarbij wel belangrijk dat de dienst met Avondmaal een volledige dienst is. Dat past ook bij de bezinning en de ontwikkelingen van de afgelopen decennia, waarbij steeds meer werd afgestapt van ‘aparte avondmaalsdiensten’ met een eigen opzet.

c. Met grote regelmaat in de fysieke kerkdienst Avondmaal vieren

1. Dit is een variant op de vorige optie (b): niet wekelijks maar tweewekelijks o.i.d.
2. Zie verder bij b.

d. Voorlopig vormen van thuisvieren handhaven

1. Dit is eigenlijk geen aparte optie, maar een mogelijkheid die gecombineerd kan worden met andere opties.
2. Waar begonnen is met vormen van thuis avondmaal vieren en waar dat goed gebeurt, kan het voorlopig gehandhaafd worden.
   Aandachtspunt: wees je bewust dat hier gemakkelijk een vorm van slijtage kan ontstaan. Op twee manieren:
1. thuis of met een eigen groep kan het ook het goed, is het eigenlijk mooier/fijner/intiemer/sprekender/zijn er geen stoorzenders. (Vraag: is de kleine kring de eerste plaats voor de viering van de Maaltijd van de Heer? Of is de kerkelijk gemeente dat?)
2. bij de wekelijks viering in de fysieke dienst: digitale thuisvierders kunnen op enig moment zeggen: laat maar zitten. (Vraag: is het zinvol te overwegen weer te stoppen met de mogelijkheid van thuisvieren?)

e. Speciale vorm van thuis meevieren

Kerkgeschiedenis en liturgische praktijken reiken ook de mogelijkheid van geestelijke communie: in de geest vieren, via brood en wijn in beeld en via gesproken woord. (Teksten en gebeden zijn verkrijgbaar via het Steunpunt Liturgie).

f. Maatwerk

Maatwerk is er altijd al in incidentele gevallen (langdurig zieken e.a.). Voorlopig zal dit maatwerk vaker nodig zijn; den aan mensen die om gezondheidsredenen de fysieke dienst blijven mijden. Gangbaar is dat in dergelijke situatie een ambstdrager en wellicht een of enkele gemeenteleden bij de persoon in kwestie thuis de dienst inclusief het Avondmaal meevieren (via livestream of kerkomroep). Nu het om veel meer mensen kan gaan, is het de vraag of er genoeg ambtsdragers zijn. Er kan een tijdelijke werkwijze nodig zijn:
1. Men viert persoonlijk thuis, parallel met de livestream;
2. Men viert persoonlijk thuis, parallel met de livestream en samen met een of enkele gemeenteleden (met inachtneming van de corona-maatregelen én de specifieke wenzen en gezondheid van de persoon om wie het gaat).

6. De keuze

Net als bij de besluitvorming in het begin van de lockdown en met oog op de Stille Week en Pasen zal er ook nu onder de besluiten en de wijze waarop die genomen worden een divers palet van opvattingen, overtuigingen, ervaringen en invalshoeken liggen. Deze notitie wil helpen om je daarvan bewust te worden. Net zo wil de notitie helpen om invalshoeken e.a. aan te reiken waar je zelf niet direct aan denkt, maar die ondertussen wel meespelen of belangrijk zijn.
Voorlopig valt niet te zetten hoe lang de nieuwe situatie rond kerkdienst gaat duren. Welk besluit er ook genomen wordt, bouw momenten van evaluatie in, durf een besluit in samenspraak met elkaar te herzien, te verlengen, aan te passen. In afhankelijk en vertrouwen:

Veni sancte Spiritus
tui amoris ignem accende.
Kom, heilige Geest
ontsteek het vuur van uw liefde.